Menu
Menu
Historia szkolnictwa w Chwałowicach jest o wiele starsza niż tutejsza szkoła, ale jak jest stara - o tym kroniki milczą.Najstarsza znana wzmianka o Chwałowicach pochodzi z roku 1228. Nasza miejscowość figuruje w pewnym dokumencie z tamtych czasów jako Falowice. Kolejne wzmianki pochodzą z lat 1305 - 1308, kiedy to Mieszko, książę raciborski, wymienia Chwałowice jako fundację Kaplicy zamkowej w Raciborzu.
Chwałowice były maleńką wioską rolniczą. W 1791 roku mieszkało tu 10-ciu chłopów, 10-ciu zagrodników pańszczyźnianych i jeden chałupnik, czyli razem 21 chłopów (a razem z członkami ich rodzin 70-100 osób). Około 100-lat później wg spisu z 1.12.1885 r. Chwałowice liczyły 70 domów mieszkalnych, a ludności 504 osoby.
Do 1879 r. tutejsze dzieci uczęszczały do szkoły w Jankowicach. W miesiącach zimowych w czasie większych śniegów lub mrozów dochodził tu dwa razy w tygodniu nauczyciel z Jankowic. Zajęcia odbywały się wtedy
u ogrodnika Cichego, który udostępniał na ten cel część swego mieszkania.
Pierwszą szkołę wybudowano w Chwałowicach w 1879 r. ,a jej uroczyste otwarcie i rozpoczęcie nauki nastąpiło
w czwartek 13 listopada 1879r. Był to budynek zwany dziś popularnie gminą lub prezydium, stojący w rozwidleniu
Pierwsza szkoła ulicy 1-go Maja i Kupieckiej. Szkoła była 4-klasowa. Klasy nie były tworzone według roczników jak obecnie, dzieci były wiekowo mieszane, ale program nauczania był zróżnicowany. Nauka aż do czerwca 1922 roku odbywała się w języku niemieckim. Nie było wtedy wakacji letnich, były przerwy świąteczne i ferie na kopanie kartofli, a rok szkolny kończył się i rozpoczynał na przełomie zimy i wiosny. Do tutejszej szkoły zobowiązane były chodzić dzieci z Chwałowic oraz z przysiółków Kozie Góry i Brzeziny. W latach 1903 - 1906 budowano w Chwałowicach Kopalnię węgla kamiennego zwaną od nazwiska właściciela kopalnią Donnersmarck (do 1945r.). Spowodowało to wzrost liczby mieszkańców.
W latach 1910 - 1916 książę Donnersmarck wybudował dla górników wzdłuż dzisiejszej ulicy 1-go Maja osiedle złożone z 64 domów familijnych, zwanych gwarowo familokami. Doprowadziło to do osiedlenia się w Chwałowicach setek rodzin których ojcowie i synowie dojeżdżali dotąd do pracy z różnych wsi nieraz dość odległych, jak np: Gogołowej, Połomi, Szerokiej i Ruptawy. Wzrosło zatrudnienie w kopalni np. (w 1906 r. zatrudniała ona 253 robotników, a w 1913r. 1333 robotników) wzrosła również liczba mieszkańców Chwałowic.
Przewidując ów wzrost liczby mieszkańców wybudowano w 1911 r. nową szkołę, t.j. obecna Szkołę Podstawową nr 13. Stara szkoła była już stanowczo za mała, została filią nowej szkoły, do wybuchu powstań śląskich uczyły się tam dwie najmłodsze klasy : jedna na parterze, druga na piętrze. W okresie powstań kwaterował tam oddział Grenzschutzu (straży granicznej), a potem już w II Rzeczypospolitej, mieścił się tam urząd gminy.
Szkoła w 1911r.Nowa szkoła swym wyglądem była niepodobna do obecnej. Miała parter i piętro, razem osiem izb lekcyjnych i duży strych z pracownią dla dziewcząt. Kancelaria mieściła się na pierwszym piętrze,
w pomieszczeniu nad głównym wejściem (po rozbudowie szkoły w 1934 r był tam pokój nauczycielski, a kancelarie przeniesiono na drugie piętro, gdzie dziś mieści się gabinet lekarski). Po obu stronach szkoły były przybudówki. W prawej przybudówce, piętrowej, na parterze znajdowała się kaplica (kościół wybudowano w 1928 r.), a na piętrze mieszkanie kierownika szkoły, natomiast w lewej przybudówce , parterowej, gdzie dziś mieści się kuchnia szkolna znajdowało się mieszkanie woźnego szkolnego.
We wtorek 4 lipca 1922 roku nastąpiło uroczyste przyjęcie Rybnika i okolic przez władze polskie. Począwszy od nowego roku szkolnego nauka odbywała się już w języku polskim. Pierwszym polskim kierownikiem szkoły był pan Józef Kumorek, a pierwszym woźnym pan Wacławczyk. W okresie międzywojennym pracowali tu między innymi nauczyciele: p. Lazarówna, p. Malcówna, p. Pepino, p. Smendzianka, p. Wojdewiczówna, p. Żurkowska, p.Brachman, p.Gawroński, p. Friebe, p. Jarosz, p. Kaczor, p. Kwiatek, p. Łuszczyk, p. Pieczyk, p.Wojciech. Niektórzy z nich jak : p. Pepino-Pietrzykowa, p. Kwiatek, p. Pietrzyk i p.Wojciech pracowali tutaj też po II wojnie światowej.
Rozwój Chwałowic i utrata starej szkoły spowodowały, że nowa szkoła stała się za ciasna. Z uwagi na solidne fundamenty postanowiono ją rozbudować.
W 1934 roku dobudowano II i III piętro i zlikwidowano poddasze, zmieniając
Szkoła w 1934r. całkowicie jej wygląd zewnętrzny. Rozbudowano również obie przybudówki lecz bez korytarzy, sali gimnastycznej oraz bez ubikacji wewnętrznych.W latach trzydziestych szkoła nosiła nazwę "Katolicka Szkoła Powszechna", a od 1934 roku aż do lat pięćdziesiątych "Publiczna Szkoła Powszechna".
W latach sześćdziesiątych w zachodniej przybudówce wybudowano salę gimnastyczną z zapleczem, kancelarię, sekretariat i toalety.
Nowe skrzydło oddane w 1995 r. W styczniu 1994 r podjęto budowę nowego segmentu według projektu mgr inż. J. Błaszczyńskiego. Bryła architektoniczna nowego segmentu wyraźnie odróżnia się od budynku starej szkoły. Uroczystość otwarcia i poświecenia nastąpiła 4 września 1995 r.
W uroczystości udział wzięły władze miasta Rybnika z prezydentem J. Makoszem oraz nauczyciele, uczniowie i rodzice uczniów Szkoły Podstawowej nr 13.
Czesław Duda
Urodzony 24 VII 1920 roku w Radlinie. Syn powstańca śląskiego.W latach 1932-1935 był uczniem Gimnazjum Państwowego w Rybniku. Z powodu bardzo ciężkich warunków materialnych musiał przerwać naukę. Podjął pracę jako pracownik fizyczny w kopalni w charakterze ładowacza, a później praktykanta górniczego. Zarobiwszy trochę pieniędzy wstąpił do Szkoły Górniczej w Katowicach, niestety wybuch wojny nie pozwolił mu jej ukończyć. Od 10 roku życia Czesław był gorliwym harcerzem i zastępowym "Lisów" w IX DH im. Tadeusza Kościuszki w Chwałowicach. W czasie wojny od razu stanął do akcjipodziemnej, był członkiem Szarych Szeregów. Za wszelką cenę starał się przedostać na Zachód, aby tam wstąpić do Armii Polskiej. Aresztowany na podstawie denuncjacji
1 V 1940 roku. Został osadzony w obozie koncentracyjnym Mautchausen - Gusen, gdzie zginął 27 XI 1941 roku.
Henryk Hoła
Był synem górnika z Chwałowic. Urodził się 28 I 1918 r.W ciągu ośmioletniego pobytu w gimnazjum w latach
1930-38 uchodził za jednego z najzdolniejszych uczniów. Jego prawy charakter i społeczne cnoty ceniono już wówczas, czego dowodem może być między innymi powszechna przyjaźń orazczterokrotny wybór na wójta klasy.
W roku 1937/38 piastuje stanowisko stanowisko marszałka sejmu szkolnego. Jest czynnym członkiem zarządu Spóldzielni Szkolnej "Przyszłość". Razem z prof. Arcikiewiczem oraz kolegami doprowadza do jej rozkwitu. Należy również do pierwszych sportowców w szkole. Aby zarobić na przyszłe studia podejmuje pracęzarobkową w sklepie spółdzielczym w Rybniku jako księgowy, nie zaniedbując nauki w szkole. Jako harcerz IX DH w Chwałowicach jest przykładem wcielania w życie szczytnych zasad tego ruchu. Po egzaminie dojrzałości w maju 1938 roku został powołany do służby wojskowej. Ukończył Szkołę Podchorążych w Katowicach. W dniu wybuchu wojny w stopniu sierżanta rusza na front. Walczy w słynnej bitwie pod Mikołowem. Wraz ze swym pułkiem przemierzył szmat kraju. poległ pod Janowem Podlaskim śmiercią bohatera 18 IX 1939 roku.
Paweł Kożdoń
Urodzony 12 VII 1924 roku. Działał w IX DH imienia Tadeusza Kościuszki w Chwałowicach. Uczestnik Pogotowia
Wojennego Harcerzy. Był członkiem Szarych Szeregów, Polskiej Organizacji Powstańczej, Armii Krajowej. Aresztowany i osadzony w więzieniu w Katowicach, 25 VI 1943 roku przewieziony do obozu w Oświęcimiu (nr 130970). Po ucieczce z Oświęcimia 29 VIII 1944 roku szukał schronienia u rodziny w powiecie pszczyńskim,
kontynuował działalność w konspiracji. W trakcie akcji partyzanckiej na SA - mana Szewczyka 12 XII 1944 roku w Chwałowicach został śmiertelnie postrzelony.
Bronisław Pukowiec
Urodzony 27 IX 1913 roku. Uczeń rybnickiego gimnazjum, które ukończył w 1931 roku. Po maturze, aby zdobyć fundusze na dalsze studia pracował przez dwa lata na kopalni Donnersmarck w Chwałowicach. Wstąpił na Uniwersytet Jagielloński i w 1937 r. zdobył tytuł magistra filozofii. Po studiach pracował naukowo jako asystent prof. Stanisława Kutrzeby i napisał pracę doktorską z historii poświęconą dziejom Chwałowic w 1939 roku. Wybuch wojny przerwał
mu formalne uzyskanie doktoratu. W chwili wybuchu wojny wprost z ćwiczeń wojskowych wyrusza na front.
W czasie kampanii wrześniowej dostaje się do niewoli, z której ucieka. Po ucieczce przebywa u teściów w Brzezince, gdzie spotykają się trzej bracia i podejmują pracę w konspiracji, rozpowszechniając pisemka, rysując mapy orientacyjne, udzielając informacji o ruchach wojsk niemieckich,obsłudze radiostacji wojskowych. Bronisław najpierw pracuje w Urzędzie Pośrednictwa Pracy, a pod koniec 1940 r. dostaje pracę na poczcie w Sosnowcu, gdzie zostaje inspektorem pomimo, że jest Polakiem. Pracuje z dużym pożytkiem dla wywiadu antyniemieckiego. W parę dni po ścięciu Józefa zostaje zdradzony przez porucznika z Janowa i osadzony w więzieniu w Mysłowicach. 25 I 1943 r. został przewieziony do obozu w Oświęcimiu i wraz z 72 innymi więźniami został rozstrzelany.
Józef Pukowiec
Urodził się 14 IX 1904 roku. Absolwent Seminarium Nauczycielskiego w Pszczynie. Od 1925 roku należy do ZHP.Obejmuje w Chwałowicach funkcję drużynowego IX DH im.Tadeusza Kościuszki, a następnie funkcję komendanta Hufca Harcerzy w Rybniku, członka komendy Chorągwi Harcerzyw Katowicach. Był niezwykle aktywnym i pracowitym nauczycielem i harcerzem. Za poczucie humoru był uwielbiany przez młodzież. Jako
hufcowy rybnicki doprowadził ten hufiec do rozkwitu. W Komendzie Chorągwi Śląskiej kierował pracą wydziału kształcenia starszyzny. W razie wybuchu wojny miał objąć funkcję komendanta chorągwi. W czasie II wojny
światowej organizuje ruch oporu w Rybniku, nawiązuje kontakt z kierownictwem "Ku Wolności" w Katowicach,
w 1939 roku organizuje POW, która w 1940 roku obejmuje cały powiat rybnicki, zakłada harcerską grupę konspiracyjną "Birkuty". Wszedł w skład sztabu okręgowego SZP jako szef informacji i propagandy redaguje tajne pisma. W grudniu 1940 roku został aresztowany i osadzony w więzieniu w Katowicach, gdzie przebywał do 18 VIII 1942 roku. Przewieziony do obozu w Oświęcimiu został osadzony w bloku XIV. Wyrok skazujący na śmierć zapadł
gdzieś około VII 1942 roku w Bytomiu. W sierpniu 1942 roku został zgilotynowany w więzieniu w Katowicach. Przed śmiercią powiedział: "Gubicie Polaków, ale ich nie wytępicie". Zmarł mając 38 lat 16 VIII 1942 roku.
Anna Stefek
Urodzona 23 VII 1919 roku w Dąbrowie koło Karwiny (Czechy). Była córką sztygara górniczego, wyrzuconego
z pracy na kopalni Donnersmarck. Ukończyła średnią Szkołę Muzyczną w Rybniku. Przyboczna DH imienia Królowej
Jadwigi w Chwałowicach. Uczestniczka Pogotowia Harcerek w 1939 roku, pełniła służbę na linii frontowej pod Rybnikiem, gdzie udała się wraz z całą swoją drużyną. W 1939 roku wyrzucona wraz z rodzicami z mieszkania przeprowadziła się do Marklowic Cieszyńskich udostępniając swoje mieszkanie ukrywającym się. Była członkiem Szarych Szeregów, Polskiej Organizacji Państwowej, Związku Walki Zbrojnej, była łączniczką, kolporterką, współredaktorką "Zrywu". Jedny z wielu powierzonych jej zadań było nawiązywanie łączności z Generalną Gubernią
i sąsiednimi placówkami podziemia. Została aresztowana 10 IV 1941 roku wraz z rodziną. 18 XII 1942 roku
została przewieziona do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu (nr 227673), gdzie została stracona 25 X 1943 roku na mocy wyroku sądu doraźnego w Katowicach. Była żoną Alfreda Tkocza.
Alfred Tkocz
Urodzony 27 V 1914 roku w Chwałowicach. Uczył się w Seminarium Nauczycielskim w Pszczynie, gdzie pełnił
funkcję przybocznego tamtejszej "Błękitnej Piątki" - drużyny żeglarskiej. Pracował na kopalni Donnersmarck. W 1932 roku założył i prowadził drużynę żeglarską w Chwałowicach, pierwszą tego typu na ziemi rybnickiej. Kajakiem przepłynął Polskę, za co otrzymał dyplom. 1 IX 1939 roku wykradł z kopalni listę powstańców
slaskich. Od 1939 roku pełnił funkcję kierownika Kręgu Starszoharcerskiego.Całą okupację aż do chwili aresztowania ukrywał się. W czasie okupacji był współredaktorem pisma "Zryw", którego pierwszy numer wyszedł 17 III 1940 r.
Objął stanowisko dowódcy plutonu ZWZ pseudonim "Gruszka". Był szefem łączności w Inspektoracie Rybnickim AK w stopniu kapitana, miał utrzymywać łączność między komendą obwodową a Cieszynem i Raciborzem. Jego zastępcą był Emil Wita pseudonim "Dorada". 8 II 1944 roku wpadł w ręce żandarmów w Pawłowicach, gdy jechał ze swym dowódcą Leonem Stajerem do Strumienia na punkt kontaktowy. Stajerowi udało się uciec, Alfred trafił do obozu w Oświęcimiu, gdzie wcześniej zesłano jego żonę Annę Stefek. Planował uwolnić swą żonę, ale rozpoznał
go esesman z Chwałowic i został przeniesiony do robót podziemnych koło Bremen. Zginął przy rozminowywaniu portu pod koniec wojny.
Jadwiga Tkocz
Urodzona 9 X 1922 roku w Chwałowicach. Harcerka DH imienia Królowej Jadwigi w Chwałowicach. Należała
do Szarych Szeregów, SZP - POP, ZWZ - AK. W konspiracji zajmowała się nasłuchem radiowym, drukiem tajnej gazetki "Zryw", kolportażem prasy podziemnej i ulotek. Ukrywała w rodzinnym domu partyzantów oraz inne osoby ścigane przez Niemców. Zginęła w październiku 1944 roku ( 13 I 1945 roku) w Ravensbrück.
Ryszard Tkocz
Urodził się 18 VIII 1916 roku w Chwałowicach. Z zawodu stolarz. Wraz z bratem Alfredem zabezpieczał
bibliotekę Towarzystwa Czytelni Ludowych. W stopniu sierżanta dowodził Chwałowickim plutonem AK. Aresztowany przez Schupo 13 VII 1944 roku idąc na szpicy oddziału ze Świerklan do Żor na akcję w Roju. Został osadzony w obozie w Oświęcimiu. Powieszony publicznie 22 IX 1944 roku w Tychach z siedmioma innymi Polakami dla zastraszenia mieszkańców, po akcji partyzanckiej ( dokumenty jego śmierci znaleziono po wojnie w urzędzie gminnym).
Muzeum w naszej szkole powstało z inicjatywy dyrektora Wacława Mickiewicza. Możliwe było do zorganizowania dzięki ofiarności i pomocy wielu zaangażowanych ludzi. Honorowy patronat nad szkolnym muzeum przejęło Muzeum w Rybniku. W gromadzeniu materiałów wykorzystanych do ekspozycji w izbie pamięci pomogli: Brzezina Eugeniusz, Frelich Jerzy, Gajda Aniela, Kamińska Elżbieta, Kożdoń Franciszek, Lazar Marta i Józef, Marchewka Aniela, Morgała Lucja, Nowak Władysława, Oleś Stefania, Pukowiec Maria, Tkocz Józef. Remont pomieszczeń przeprowadzili rodzice uczniów naszej szkoły: Bystrzycki Wacław, Cabała Marzena, Lorens Bogumił, Marek Zofia, Polok Tadeusz, Szkuta Jacek, Świenty Piotr.Kopie zdjęć wykonała Celestyna Chlubek Adamczyk w pracowni fotograficznej Muzeum w Rybniku. Dokumenty z języka niemieckiego tłumaczyła Dziewior Anna. Oprawę merytoryczną i graficzną wykonały: Dziewior Urszula, Laska Ewa, Studnik Aleksandra, Sznajder Teresa.
Muzeum nasze składa z dwóch części. Pierwsza poświęcona jest patronom szkoły tj. bohaterskim harcerzom, którzy w walce z hitlerowskim najeźdźcą oddali swe młode życie za wierność Polsce i patriotycznym ideom, jakie wskazała im i dała szkoła polska. Druga część jest poświęcona bogatym tradycjom Śląska i urządzona jest w formie domostwa, na które składa się kuchnia i tzw. „izba paradna”.
W „Izbie Pamięci” znajdują się pamiątki po poległych harcerzach, którzy kiedyś byli wychowankami naszej szkoły. CZESŁAW DUDA, HENRYK HOŁA, PAWEŁ KOŻDOŃ, ANNA STEFEK, BRONISŁAW PUKOWIEC, JÓZEF PUKOWIEC, ALFRED TKOCZ, JADWIGA TKOCZ i RYSZARD TKOCZ zginęli w walce
z hitlerowskim najeźdźcą w latach 1939 – 1945. Im poświęcone są tablice opisujące ich życie i bohaterską śmierć. Zawierają one również bogaty materiał zdjęciowy, ukazujący naszych bohaterów w różnych codziennych sytuacjach t.j. na obozach harcerskich, na wycieczkach rowerowych, kajakowych, balach harcerskich. W zbiorach naszego muzeum posiadamy kserokopie ważnych dokumentów takich jak na przykład akty stwierdzające wykonanie wyroków śmierci w obozach koncentracyjnych, dowód osobisty Czesława Dudy i świadectwo maturalne Henryka Hoły oraz księgi pamiątkowe po żeńskiej DH im. Królowej Jadwigi w Chwałowicach.
W księdze uczniów z lat przedwojennych posiadamy wykazy ocen poległych patronów naszej szkoły. Oprócz tego ciekawymi eksponatami muzeum są różne przedwojenne harcerskie rekwizyty, włącznie z pełnym umundurowaniem harcerskim.„Harcerska Izba Pamięci” umożliwia dzisiejszym pokoleniom wychowanków naszej szkoły pobierać tutaj prawdziwe lekcje, żywej historii, lekcje patriotyzmu
i wierności ideom.
„Izba regionalna” to druga część muzeum. W pełni wyposażona jest kuchnia śląska, częściowo zaś „izba paradna”. W kuchni na honorowym miejscu stoi zabytkowy „bifyj”z pełnym wyposażeniem. Na środku kuchni stoi stół z krzesłami, centralne miejsce życia każdej śląskiej rodziny. W kuchni ponadto można zobaczyć żelazko na duszę, karbacz, drewnianą beczkę do kiszenia kapusty, romplę oraz wiele innych regionalnych atrakcji. Na ścieżce regionalnej odbywają się tutaj lekcje i pokazy najciekawszych tradycji śląskich. Tutaj uczniowie aktywnie uczestniczą w inscenizacjach kultywujących tradycje i zwyczaje ludowe.
